Ý nghĩa gian bếp trong văn hóa Việt

Tiến sĩ Trần Long - Chuyên gia về phong thủy trong một buổi gặp gỡ báo chí đã từng chia sẻ về nhận định "Bếp có ấm, nhà mới an và giàu sang sẽ đến". Một gian bếp được bài trí hợp phong thủy sẽ là nơi "thắp lửa" tài lộc cho gia đình, đồng thời giúp các thành viên trong gia đình sức khỏe dồi dào để lao động và tích lũy tài trí. Chính vì vai trò ý nghĩa của gian bếp nên trong văn hóa Việt từ xưa đến nay chúng ta thường bắt gặp nhiều tập tục, hình ảnh văn hóa gắn liền với gian bếp.

Khai bếp đầu năm
Xét về nguồn gốc, khai bếp đầu năm là hoạt động hình thành dựa trên tập tục giữ lửa của người Việt. Lý giải theo phong thủy thì đây là một tập tục có cơ sở từ thuyết âm dương ngũ hành với ý nghĩa cốt lõi là tạo sự ấm áp trong nhà, gắn kết tất cả thành viên trong gia đình, khơi dậy sinh khí từ những ngày đầu năm. Tuy vậy, không nên xem đây là một nghi thức phức tạp, mọi nhà đều có thể thực hiện một cách linh hoạt tùy theo điều kiện và hoàn cảnh sống của gia đình. Đó có thể là hành động bật bếp đầu năm để sưởi ấm gian bếp ngày Tết, để hâm nồi thịt kho, hay đơn giản là đun một ấm nước sôi chế trà.

Thuyết âm dương ngũ hành trong gian bếp Việt
Ngũ hành là sự kết hợp của 5 hành: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ. Hội đủ Ngũ hành là cơ sở để vạn sự được suôn sẻ, thuận lợi. Trong gian bếp Việt hiện đại vẫn có thể nhìn theo hệ thống Ngũ hành như sau:
- Hành Kim được thể hiện qua các vật dụng để nấu bằng kim loại như nồi, chảo, xoong đều có hình tròn tượng trưng cho một năm trọn vẹn
- Hành Mộc chính là đôi đũa thực vật, một đầu tròn một đầu vuông tượng trưng cho âm dương hòa hợp, hạnh phúc lứa đôi được vuông tròn
- Hành Thủy nên được hiểu không nhất thiết là nước mà rộng hơn là chất lỏng (ví như dầu ăn, tượng trưng cho của cải đủ đầy)
- Hành Hỏa chính là bếp, tượng trưng cho năng lượng, sức khỏe dồi dào
- Hành Thổ chính là người khai bếp, trung tâm của gian bếp, thường gắn với hình ảnh "nội tướng" trong gia đình.
Vì những lẽ đó việc bố trí sắp xếp và giữ lửa cho gian bếp có ý nghĩa to lớn với hạnh phúc và thịnh vượng trong gia đình

Phụ nữ - Người giữ lửa cho bếp, giữ ấm cho hạnh phúc gia đình
Từ rất lâu, phụ nữ Việt Nam dù bình dân hay quý tộc, đều gắn bó với gian bếp, là người giữ lửa, giữ tài khí cho gia đình. Chính vì vậy, chúng ta mới có quan niệm bếp có ấm thì gia đạo mới an khang, bếp ấm, gia đạo an khang là nền tảng thuận lợi để vượng khí sinh sôi. Giữ văn hoá bếp, giữ truyền thống khai bếp đầu xuân được hiểu là một cách giữ gìn hạnh phúc và tài lộc cho gia đình.

Ngày nay, dù xã hội phát triển hiện đại nhưng người Việt vẫn còn giữ nhiều những tập quán thú vị liên quan đến gian bếp trong ngày Tết và nổi bật nhất là đưa Ông Táo, nấu bánh chưng, bánh tết và khai bếp đầu xuân.
Tục cúng ông Táo là một cách thể hiện niềm tin với thần thánh, để ông Táo nói tốt cho gia đình mình khi về chầu Ngọc Hoàng nhưng trong sâu thẳm của mọi người là mong ước tài lộc, điều tốt lành trong năm mới. Tục nấu bánh chưng, bánh tét đem lại không khí ấm cúng, gắn kết mọi thành viên trong gia đình. Quanh nồi bánh, mọi chuyện quá khứ như khép lại để mở ra một tương lai tốt đẹp hơn. Đây là một tập tục rất hay, giàu ý nghĩa nhưng đang dần mai một đặc biệt ở các đô thị lớn do bị giới hạn về thời gian và không gian.

Và khai bếp đầu xuân, như đã chia sẻ, nếu trở thành nếp văn hoá sẽ bù đắp vào sự thiếu vắng hơi ấm của nồi bánh chưng ngày Tết. Có thể nói, hoạt động khai bếp – do đơn giản và dễ thực hiện hơn – có thể dần dần đảm trách vai trò tạo ra "chất keo" gắn kết gia đình, giữ hơi ấm đầu năm, là tiền đề cho gia chủ nghênh đón tài lộc, vạn sự thuận lợi, hanh thông.
 

Nguồn tham khảo: Dân trí